منطق المشرقیین (کتاب)«منطق المشرقیین»، نوشته شیخ الرئیس ، به زبان عربی و در مورد پاره‌ای از مباحث منطقی می‌باشد. ۱ - انگیزه نگارشبو علی، در صدد بوده که در قبال یونانیان که غربی بوده‌اند، حکمت مردم مشرق زمین را تنظیم و تکمیل نماید؛ از این رو دست به تصنیف کتابی زد در حکمت؛ به معنای عامش (شامل منطق ، الهیات ، طبیعیات ، ریاضیات ، اخلاق و سیاست ) و در آن نقاط ضعف فلسفه یونانی و نقاط قوت فلسفه شرقی را بیان نمود. تاریخ تالیف این کتاب، حدودا بین سال‌های ۴۱۴ تا ۴۱۷ ق، بوده است. ۲ - ساختار کتابکتاب، در باره مباحث منطق است، ولی ناتمام می‌باشد، بر اساس تنظیمی که ابن سینا در این کتاب دارد، بحث‌های باب تصورات به اتمام رسیده و بحث‌های باب قضایا از ابتداء تا بحث تناقض ، ادامه یافته است. ۳ - گزارش محتوابو علی، پس از بیان انگیزه خویش از تالیف این کتاب و اهمیت آن، به شرح مطالب زیر می‌پردازد: ذکر علوم و تقسیم اولیه آنها به علومی که احکامشان موقت است و علومی که احکامشان همه گاهی است و تقسیم این دسته، به اصلی و فرعی و تقسیم علوم اصلی، به نظری و عملی و تقسیم هر کدام، به اقسامی؛ مقدمات تصور ؛ [۱]
منطق المشرقيين، ابن سینا، ص۹.
لفظ مفرد و معنای مفرد؛ [۲]
منطق المشرقيين، ابن سینا، ص۱۱.
کلی و جزیی؛ معنای حمل کردن چیزی بر چیزی و شرط آن؛ اقسام دلالت لفظ بر معنا؛ انواع دلالت محمول بر موضوع؛ انواع دلالت بر ماهیت؛ مقومات شی ء؛ لازمات شی ء؛ عوارض غیر لازمه؛ لاحق عام و خاص ؛ انواع ترکیب معنی‌هایی که در عموم و خصوص مختلفند؛ ترکیب حالات محمولات با یک دیگر؛ انواع تعریف؛ حد ؛ امتحان محمول؛ امتحان عام؛ امتحان ذاتی مقوم؛ امتحان عرضی ؛ امتحان جنس ؛ امتحان فصل ؛ امتحان خاصه مطلقه ؛ تعریف اسم و کلمه و ادات و قول؛ انواع قضایا؛ تحقیق موضوع در قضیه حملیه ؛ تحقیق محمول در قضیه حملیه؛ تحقیق اجزای قضیه حملیه؛ تحقیق ایجاب حملی؛ تحقیق سلب حملی؛ تحقیق کلی موجب در حملیات؛ تحقیق کلی سالب در حملیات؛ موجبه جزییه و سالبه جزییه ؛ زوایدی که به قضایا ملحق می‌شوند؛ تحقیق مقدمه مطلقه؛ تحقیق مقدمه ممکنه؛ تناقض ؛ نقیض مطلقه عامه‌ای که موجبه کلیه باشد؛ نقیض مطلقه لازمه‌ای که موجبه کلیه باشد و... ۴ - وضعیت کتابکتاب منطق المشرقیین، در سال ۱۲۸۹ ش، برابر با ۱۹۱۰ م، همراه با کتاب دیگری در منطق، به قلم شیخ الرئیس و به صورت نظم با نام «القصیدة المزدوجة»، در قاهره چاپ شده و بعدا توسط کتابخانه آیت الله العظمی نجفی مرعشی ، تجدید چاپ گردیده است. البته این کتاب، ناقص است و فقط شامل بحث‌های تصورات و بحث‌های قضایا تا بحث نقیض می‌باشد. ۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار حکیم بوعلی سینا، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |